Je beseft pas hoe belangrijk fysiek contact is als de vele dagelijkse aanrakingen plots wegvallen. Dan wordt de behoefte eraan tastbaar. Hoe stilt aanraking die honger?
Wij mensen zijn in staat uitgebreide en complexe sociale netwerken te bouwen en dat is balngrijk voor het succes van onze soort. Als het fysieke contact met het meest nabije netwerk wegvalt (ouder, partner, kinderen), is onze nood aan contact onze achillespees. Onderzoek leert dat eenzaamheid en sociale isolatie belangrijke risicofactoren zijn voor vroegtijdige sterfte. Wij zijn sociale dieren, wij hebben anderen nodig om zelf te kunnen zijn. Als je een geïsoleerd bestaan leidt, zorgt dat onherroepelijk voor fysieke en mentale problemen. Ook als daar eerder nog geen sprake wan was.
Als de ‘coronacrisis’ één positief effect heeft gehad, is het wel dat zichtbaar werd hoe belangrijk fysiek contact is. Voor iedereen, maar vooral mensen die alleen wonen, rapporteren meer slaapproblemen en een slechter psychisch welbevinden dan zij die mét huisgenoten leven. Ze voelen zich neerslachtiger en minder gelukkig, en beleven minder plezier aan dagelijkse activiteiten. Contact via Zoom, Skype en telefoon, háált het niet bij de nabijheid, het vastpakken, het ruiken van de ander, het dichtbij zijn, de warmte van de anderen’s huid voelen. Van het échte ontmoeten. Die fundamentele menselijke behoefte bleek vele malen groter te zijn dan verwacht.
De verbinding tussen mensen is nodig om te bestaan. Die verbinding is ook lijfelijk, lichamelijk.
Een liefdevolle aanraking zegt meer dan woorden. We raken elkaar aan wanneer woorden tekortschieten. Helemaal op moeilijke momenten, van verdriet, rouw en verlatenheid, is het pijnlijk problematisch dat we afstand nemen en elkaar niet aanraken. Aanraken helpt om gevoelens van angst en verdriet te verdragen. Een kind kruipt intuïtief op schoot als het pijn heeft. Volwassenen huilen op iemands schouder uit. Je streelt een vriend door het haar of legt een hand op de rug of schouder om hem of haar te kalmeren en troosten. Of je geeft een knuffel.
Wie alleen woont, voelt zich neerslachtiger en minder gelukkig dan wie huisgenoten heeft.
Hoe je lichaam stresst en weer kalmeert
Het autonoom zenuwstelsel zorgt voor de (onbewuste) aansturing van onder meer bloeddruk, ademhaling en hartslag. Het bestaat uit het sympatisch en het parasympathisch zenuwstelsel. Het eerste zorgt voor een vecht- of vluchtreactie bij angst, boosheid of stress. De hartslag schiet omhoog, de spieren spannen aan en je krijgt een gejaagde ademhaling. Het parasympatisch zenuwstelsel zorgt ervoor dat je -als het gevaar geweken is – daarna weer tot rust komt.
Angst of stress triggert een domino-effect aan fysiologische en psychologische veranderingen, bekend als de stressrespons. De hypothalamus, een klein gebied in het midden van de hersenen, geeft het signaal aan de hypofyse dat de bijnierschors aanzet cortisol vrij te geven. Het stressniveau wordt gemeten aan de hand van het hartritme, de ademhaling of het cortisolniveau en alpha-amylase in het speeksel.
Als je lichaam voortsurend stress ervaart (pijn, eenzaamheid, zorgen, etc. ) en niet voldoende kan ontspannen, dan treedt een chronische uitputting op. Op zijn beurt zorgt die ook voor vertraging in weefselherstel als gevolg van ziekte. Ook een domino-effect, in neerwaartse spiraal.
Liefdevolle aanraking vormt een buffer tegen stress en helpt angst te reguleren
Stijging van het hormoon cortisol en van het enzym alfa-amylase is het directe gevolg van stress. Onderzoek leert dat partners die elkaar vaak aanraken, minder cortisol en alfa-amylase in het speeksel hebben.
Aanrakingen hebben ook een kalmerend effect tijdens stresserende momenten. Mensen die vaker in hun dagelijks leven geknuffeld worden, vertonen kleinere stijgingen in de hartslag tijdens een stresstaak, vergeleken met mensen die minder frequent geknuffeld worden.
In 2007 al vond Beate Ditzen (Universiteit Zürich) dat mensen die een massage van hun partner kregen voor een stressvolle taak, minder cortisol in het speeksel en minder verhoogde hartslag hadden dan mensen die alleen verbale steun kregen, of die de taak alleen moesten afleggen. Ook daalde bij de eerste groep het stressniveau sneller naar ‘normaal’. In 2018 voerde zij dit experiment opnieuw uit, met soortgelijke resultaten.
Fysiek contact vermindert stress
Dat kan verklaren waarom het een positief effect heeft op onze gezondheid. In 2016 werd onderzoek uitgevoerd op deelnemers die twee weken lang rapporteerden hoeveel knuffels ze kregen. Daarna werden ze blootgesteld aan een verkoudheids- of griepvirus en een kleine week in quarantaine geplaatst. Proefpersonen die vaker geknuffeld werden liepen minder risico besmet te raken met het virus, en zij die toch besmet raakten, vertoonden minder ernstige symptomen.
De hartslag van baby’s
De basis voor het kalmerend effect van aanraking ligt in de vroege kindertijd. Fysiek contact met je ouders is essentieel om als baby stress en emoties te leren reguleren. Liefdevolle aanraking levert bewijs dat je niet alleen bent en helpt om een veilige band met je ouders op te bouwen.
Je groeit door koestering, doordat er van je gehouden wordt, aan je gehecht wordt, door liefdevolle bejegening. Ook het lichamelijke; het strelen en vastpakken is daarin essentieel. De psychologie heeft dit de afgelopen decennia knap onderschat. Die legde de nadruk op de gedachten en de gevoelens, maar het lijfelijke, het lichaam is daarbij onderbelicht gebleven.
Strelen heeft positiever effect dan statische aanraking
Je lichaam heeft behoefte aan balans. Ook het parasympathisch zenuwstelsel (het onderdeel van het autonoom zenuwstelsel dat het lichaam onbewust en automatisch tot rust brengt, via de hartslag, bloeddruk, ademhaling) en het sympathisch zenuwstelsel (dat in actie komt bij stress). Als je liefdevol wordt geaaid of gemasseerd, verhoogt de regulatie door stimulatie van het parasympatisch zenuwstelsel. Dit merk je omdat zowel de ademhaling als het hartritme van de cliënt vertraagt als ze behandeld worden.
Door streling dempt het brein de activatie van het limbisch systeem (een netwerk van hersengebieden die te maken hebben met emoties). Eenmaal gedempt, worden wij rustig. Ook de betrokkenheid van de insula is cruciaal, die speelt een rol in de gewaarwording van wat er in ons lichaam gaande is en de verwerking van sociale ervaringen. Ook stuurt de insula de regulering van onze emoties en ons lichaam aan door invloed uit te oefenen op het autonoom zenuwstelsel.
Dezelfde hersengebieden die actief worden wanneer baby’s en volwassen worden aangeraakt, zijn ook de belangrijkste gebieden die het parasympathisch zenuwstelsel besturen. Er is dus een sterke overlap in de kernregio’s van beide systemen, van aanraking en stressregulering. De link tussen deze hersengebieden en de dempende effecten op ademhaling en hartritme is de nervus vagus. Een belangrijk onderdeel van ontspanningsmassage is de activering van de nervus vagus.
Pijn- en angstdempend effect in palliatieve fase
Het bovenstaande lezend is het alleen maar logisch dat liefdevolle en aandachtige aanraking in alle fases van het leven belangrijk zijn. Ook in de palliatieve fase en de jaren daaraan vooralfgaand als sprake is van gevorderde ouderdom. Snoezelen is hier een lief woord voor. Niet veel mensen zijn in staat dit voor hun geliefde uit te voeren. Vaak zit er ‘oud zeer’ of ander eigen groot verdriet, waardoor je je niet kunt openstellen voor de rust en de aandacht die hoort bij liefdevolle aantraking. Een professional kent die barrière niet. Gun jezelf of je (bejaarde of stervende) ouder de ervaring die ook als baby al zo waardevol werd ervaren. Als je wilt kan ik het je ook leren, zodat je het zelf kunt uitvoeren.